Groot Gelmen Sint Martinus

Arnold Clerinx 1857   Restauratie 2017 - 2018

Oorspronkelijk in 1857 gebouwd voor de oude romaanse kerk van Groot Gelmen. In 1878 werd het orgel gedemonteerd door Clerinx wegens bouwvalligheid en afbraak van deze voormalige kerk. Na  bouw van de huidige kerk werd het orgel terug opgebouwd in 1884 door Th Ruef, hierbij werden de mechanieken zwaar verbouwd. Een latere ombouw van de windvoorziening door Beckers veroorzaakte grove schade aan de kast.

Het orgel zweeg sinds de jaren 1970 , tijdens de restauratie van de kerk werd een deel van de Ruef mechanieken verwijderd.

Bij de nieuwe restauratie wordt het orgel uit zijn krappe positie gehaald en verplaatst op een nieuw podium in de kruisbeuk vooraan links. In het podium wordt de volledige windvoorziening ondergebracht.

Unieke Classisistische eikenhouten kast, met een licht geronde voorzijde. Deze kastvorm is in alle opzichten uitzonderlijk te noemen voor het oevre van Clerinx.  Voor zover wij het uitgebreide oevre van deze bouwer kunnen overlopen is dit het enige orgel met een achterkantbespeling (met stekersmechaniek) en een gebogen frontvorm, allicht heeft men het ontworpen als balustrade-orgel en werd het ingepast in een gebogen historische doksaalbalustrade in de voormalige romaanse kerk.
Bij de latere heropbouw in de nieuwe kerk en de daarbijhorende verbouwing van Th. Ruef werd de toets -en registermechaniek van Clerinx praktisch volledig verwijderd.  Enkel het oude wellenbord, de registerknoppen, het pedaal, de stekerskam en het klaviervenster aan de achterzijde van de kast bleven bewaard. Ook de kast, de windladen en het integrale pijpwerk bleven gespaard. Het orgel was in deze nieuwe opstelling enkel nog te onderhouden via het front vandaar de talrijke beschadigde frontpijpen.

Dispositie (knoppen boven het klavier van links nr. rechts)

Bourdon 8
Montre 8  (van c 13)         
Salicional 8
Euphone 8 sup. (van cis 26)     
Prestant 4                 
Dolce 4
Flute 4                               
Cornet III
Doublette 2                        
Mixture
Trompette sup. 8
Trompette 8 bas               

Klavieromvang 56 t.  (oude klavierdeling naar Clerinx)
Pedaalomvang 13 t.
Stemming gelijkzwevend.
Winddruk: 78 mm Wk.  

Werkzaamheden Klavier en registermechanieken

Alhoewel de Clerinx mechaniek nagenoeg volledig was verdwenen bleef de opbouw van de windlade en de grondstructuur bewaard. De achterzijde van de kast gaf beetje bij beetje heel interessante informatie over de originele aanleg van klavier en registermechanieken.  De  (nog aanwezige)  oude klavierregel met stekerskam gaf info over de originele  klavierdeling. Het werd daardoor duidelijk dat Clerinx hier nog de oude klavierdeling uit de eerste helft  van de 19e gebruikte. Daarom werd geopteerd om een volledig nieuw staartklavier te maken naar het model van het (bedreigde) Clerinx-orgel te Kortijs, de octaafdeling is gebaseerd op de oude stekerskam in Gelmen.  Om de duurzaamheid te verhogen werd het klavier vervaardigd in eiken, bakstukken en stootlatten werden sober gefineerd met Frans moiré notenhout .
Zo wordt het orgel van Groot Gelmen het enige Clerinx-orgel met een achterkant-bespeling en een stekersmechaniek.
Er werd lang getwijfeld over de registermechaniek, het enige aanknopingspunt waren vier bewaard gebleven klampen binnenkant kast voor en achteraan.
Door de archieven leek het dat Ruef zoveel mogelijk oud materiaal van Clerinx zou herbruiken. Dit bleek echter maar ten dele waar. Hij verzaagde de oude eiken stukken en maakte een volledig nieuwe mechaniek onder de lade. Ruef ’s werk bleek slordig en amateuristisch, maar werkte wel naar behoren.  Na grondig onderzoek bleek de originele registertractuur niet onder de windladen maar centraal boven achter het klavier te liggen.  De slepen werden bij Clerinx ook in het midden tussen de laden bediend, getuige oude messingplaatjes op de sleepblokken. Deze opbouw bleek ook achteraf  grondig de reconstructie van de originele toetstractuur te vereenvoudigen.

Detail van het nieuwe klavier

Reconstructie registermechanieken

Heropgebouwde kast op het nieuwe podium in de dwarsbeuk